مرحله دوم تصفیه فاضلاب که مهم ترین مرحله زدودن آلودگی پساب های صنعتی و فاضلاب می باشد به وسیله میکروب ها انجام می گیرد. میکروب ها یا موجودات ذره بینی از باکتری ها، جلبک ها، قارچ ها و پروتوزوئر تشکیل شده اند. بعضی از میکرب ها مثل جلبک ها را از خانواده گیاهان و بعضی دیگر مثل پروتوزئرها (مثل آمیب Amoebae) را از خانواده جانوران دانسته اند ولی به طور کلی حد فاصلی نمی توان قایل شد.
بعضی از باکتری ها و ویروس ها و پاره ای از پروتوزئر ها، پاتوژن بوده که برای انسان بیماری زا و بسیار خطرناک می باشند و در حقیقت تصفیه فاضلاب برای جلوگیری از انتشار این قبیل پاتوژن ها می باشد. در ضمن نباید فراموش کرد که میکروب ها عوامل اصلی تصفیه فاضلاب می باشند و با استفاده صحیح، می توانند در خدمت بشر به کار گرفته شوند. با توجه به اینکه بخش عمده موجودات ذره بینی در آب و فاضلاب را باکتری ها تشکیل می دهند، شرح بیشتری از این موجودات در ادامه ارائه می شود.
باکتری ها به اشکال و اندازه های مختلف یافت می شوند. باسیل ها که به صورت لوله ای شکل می باشند بیشتر از دیگر انواع در
پکیج تصفیه فاضلاب دیده می شوند. غالب آنها از تجزیه مواد آلی انرژی لازم برای ادامه حیات و سوخت و ساز (متابولیسم) خود را به دست می آورند و گروهی نیز هستند که از مواد معدنی می توانند تغذیه کنند. باکتری ها را به طور کلی به سه گروه می توان تقسیم نمود:
سیستم های هوازی عبارتند از سیستم هایی که در آن میکروب های هوازی از اکسیژن محلول استفاده کرده و تولید سلول های دیگری می نمایند. مثلا تجزیه قند در شرایط هوازی (که باکتری های هوازی عامل آن هستند) به شرح زیر می باشد:
در سیستم های غیر هوازی (بی هوازی) مواد آلی بدون حضور اکسیژن تجزیه می شوند:
اسیدهای آلی > دی اکسید کربن متان
مثلا تجزیه قند در محیط غیر هوازی بدین صورت است:
یعنی در حقیقت باکتری های غیر هوازی در محیط مناسب تولید اسیدهای آلی و سپس تولید گاز متان می نمایند. امروزه این فرآیند به علت تولید انرژی (متان که به عنوان سوخت مصرف می شود) توجه زیادی پیدا نموده است.
میکرو ارگانیزم های (باکتری ها) هوازی، غیرهوازی و فاکولتاتیو را تحت عنوان گروهی به نام هتروتروف که گاهی نیز به آنها ساپروفیت Saprophyte نیز می گویند نام می برند. این گروه میکروب هائی هستند که فقط قادر به استفاده مواد آلی می باشند. در مقابل آنها گروهی دیگر از باکتری ها تحت نام باکتری های اتوتروف Autotroph هستند که از مواد معدنی نیز می توانند تغذیه نمایند. این گروه از CO2 به عنوان منبع کربن استفاده می کنند و معروف ترین آنها نیتروسومونا و نیتروباکتر هستند که در تجزیه آمونیاک و نیترات ها و تولید گاز ازت در سیستم های تصفیه بیولوژیکی فعال می باشند.
به غیر از هوا (اکسیژن)، رشد و تکثیر باکتری ها به عوامل دیگری نیز بستگی دارد. غذای اصلی باکتری ها مواد آلی کربنه است ولی به ازت و فسفر نیز محتاج می باشند. در مرحله بعد نیاز باکتری ها به گوگرد، پتاسیم و آهن و بعضی از فات مثل سدیم، منگنز، کلسیم و منیزیم و غیره زیاد است و این عناصر در سوخت و ساز باکتری ها نقش دارند.
حرارت نیز یکی دیگر از عوامل اصلی در فعالیت باکتری ها می باشد و معمولاً هر نوع باکتری به خصوصی در درجه حرارت مشخصی حداکثر فعالیت را از خود نشان می دهد. از نظر فعالیت بهینه باکتری ها در درجه حرارت های متفاوت باکتری ها را به 4 گروه تقسیم می کنند:
| نوع | درجه حرارت فعالیت | نام لاتین |
| باکتری های کرایوفیل | -5 تا 5 درجه سانتیگراد | Cryophiphils |
| باکتری های سایکروفیل | 5 تا 20 درجه سانتیگراد | Psychrophils |
| باکتری های مزوفیل | 20 تا 45 درجه سانتیگراد | Mesophils |
| باکتری های ترموفیل | 45 تا 55 درجه سانتیگراد | Thermophils |
تعداد محدودی از باکتری ها در محیط های اسیدی و قلیائی می توانند دوام بیاورند و کلاً در pH بین 5 تا 9 زنده می مانند ولی غالباً در pH 6.5 تا 7.5 فقط می توانند به فعالیت خود ادامه بدهند و تکثیر شوند.
باکتریهای پاتوژن مثل پاراتیفوئید (دیسانتری)، اسهال خونی، وبا و شبه وبا از جمله باکتری هایی هستند که به وسیله آب آلوده منتشر می شوند.
باکتری های کلیفرمی Coliform Bactreria این گروه باکتری هایی هستند که به وفور در مدفوع انسان و بدن موجودات (انسان یا حیوان) یافت می شود و هر انسان در روز در حدود 200 میلیون باکتری کلیفرمی از خود دفع می نمایند. چون این باکتری ها غالباً از انسان و یا سایر حیوانات می باشند در نتیجه پیدایش آن ها در آب نشان دهنده آلودگی آب می باشد. گروهی از باکتری های کالیفرمی را به نام Eshrishia Coli و اصطلاحاً به نام E – Coli می نامند. در صورتیکه E-Coli در آب یافت شود هر چقدر که آن آب تمیز باشد آلوده تلقی شده و حتما باید ضد عفونی گردد. چون شناسائی باکتری های E-Coli ساده می باشد و وجود آنها در آب امکان آلوده بودن آن آب به پاتوژن ها را می رساند بنابراین یکی از شاخص های مهم آلودگی می باشد.
خود باکتری های E-Coli تا چندی پیش خطرناک تلقی نمی شدند و تنها خطر آن ها انتقال مقاومت از یک نسل باکتری به نسل دیگر بود که در نتیجه باعث پرورش پاتوژن ها می شوند که در مقابل بسیاری از داروها و آنتی بیوتیک ها مقاومت دارند. در سال های اخیر بعضی از عفونت ها به باکتری ها E-Coli نسبت داده شده اند. E-Coli و انواع آب در
دستگاه تصفیه آب اثری ندارند و تنها نقش آنها به عنوان شاخص آلودگی (میولوژیکی)
آب تصفیه شده می باشند.
باکتری ها از طریق تقسیم دو تائی Binary Fission تکثیر می شوند در نتیجه در یک سیستم آماده (که همه امکانات رشد و تکثیر وجود داشته باشد) تعداد آنها به سرعت زیاد می شود.
منحنی رشد باکتری ها در شکل زیر دیده می شود در این منحنی چهار مرحله منفک برای رشد و تکثیر باکتری ها در نظر گرفته شده که عبارتند از:
مرحله تاخیری (Lag Phase)، فاز رشد لگاریتمی (Log phase)، فاز ثابت (Stationary phase)، و بالاخره فاز مرگ (Death phase).
در صورتیکه محیط برای رشد باکتری ها آماده باشد، پس از زمان کوتاهی که به نام فاز تاخیری معروف می باشد، باکتری ها به زودی شروع به تکثیر می کنند و به سرعت تکثیر می شوند. پس از زمان محدودی، رشد آنها به علت تمام شدن مواد غدایی و تولید مواد شیمیایی مسموم کننده متوقف می شود. سپس برای مدتی تغییری در آن انجام نمی گیرد (فاز ثابت) و پس از مدتی مرگ شروع می شود. منحنی رشد و تکثیر باکتری ها بسیار مهم می باشد و در بسیاری از فرآیندها توجه زیادی به آن می شود.
موجودات ذره بینی بخصوصی که از مواد آلی و معدنی برای تغذیه استفاده می کنند و به صورت انگل باکتری ها می باشند و روی باکتری ها زندگی کرده، از سیستم های تولید مثل باکتری استفاده کرده و تکثیر می شوند و در این صورت غالباً باکتری قبول کننده از بین می رود. بنابراین به ویروس ها باکتریوفاژ نیز گفته می شود.
ویروس ها بسیار ریزتر از باکتری ها هستند (بین 0.02 تا 2 میلی میکرون) و بسیاری از آن ها به صورت مولکول های شیمیایی به حالت پایدار باقی می مانند در نتیجه به صورت غیر فعال برای سالیان دراز به حیات خود ادامه می دهند.
ویروس ها عامل بسیاری از بیماری های خطرناک مثل فلج (POLIO)، آبله و غیره شناخته شده اند.
جلبک (Algae) موجودات ذره بینی چند سلولی می باشد که قادر به انجام عمل فتوسنتز است:
دی اکسیدکربن به عنوان منبع کربن مورد استفاده قرار گرفته و سلول های جدید همراه گلوکز سنتز می شوند. این یکی از بزرگترین و مهم ترین فرآیندهای طبیعی می باشند که در حقیقت حیات را ممکن ساخته است. درتاریکی جلبک ها نیز احتیاج به اکسیژن برای تنفس و مواد کربنه برای تغذیه دارند. رشد جلبک ها به میزان بسیار زیادی به ازت و فسفر محلول در آب بستگی دارد و گاهی در دریاچه هایی که فاضلاب تصفیه شده را دریافت می کنند به علت مواد غذایی (کربن، ازت، فسفر) حالتی که اصطلاحاً به نام Algal bloom که اصطلاحا به آن شکوفایی جلبکها گفته می شود، اتفاق می افتد که باعث انهدام زود هنگام دریاچه می گردد و عامل آن رشد بیش از حد خزه ها و جلبک ها می باشد. بعضی از انواع جلبک به عنوان منابع پروتئین مورد استفاده قرار می گیرند. به طور کلی جلبک ها می توانند دارای مزاحمت های زیادی در آب ها و فاضلاب های تصفیه شده شوند.
موجوداتی ذره بینی و چند سلولی می باشند که از سایر موجودات ذره بینی به حیطه حیوانات نزدیک ترند. به سه گروه اصلی تقسیم می شوند که عبارتند از آمیب، سیلیات و فلاژلات (Flagellate، Ciliate، Amoebae) بعضی از انواع آمیپ ها، پاتوژن بوده وخطرناک می باشند. پروتوزئرها در تصفیه فاضلاب نقش عمده ای را ایفا می کنند و وجود آنها شاخصی برای کیفیت آب محسوب می شود (فاضلاب تصفیه شده غنی از پروتوزوئا می باشد).
موجودات دیگری نیز در اکولوژی آب های آلوده و در چرخه میکروارگانیزم های
پکیج تصفیه فاضلاب زندگی می کنند که از جمله کرم های حلقوی، نماتدها (Nematodes) و سایر نرم تنان می توان نام برد.
این موجودات معمولاً انگل های بسیار خطرناکی محسوب می شوند.
درباره این سایت